Trong đề thi môn Sinh, số điểm về bài tập chiếm 30 - 40%. Tuy vậy, bài tập được xem là dễ kiếm điểm nhất. Bởi lẽ, bài tập thường không đòi hỏi nhiều về trí nhớ như các câu hỏi lý thuyết.
Mặt khác, theo cách ra đề hiện nay, bài tập trong đề thi có mức độ khó vừa phải, không lắt léo. Tuy thế, nếu các em không có phương pháp làm bài hợp lý thì có thể sẽ dễ bị bối rối, sa đà trong cách làm nên việc giải trở nên chậm chạp và do đó không còn nhiều thì giờ để suy nghĩ, nghiền ngẫm làm các câu lý thuyết.
Bài tập Sinh học ở cấp phổ thông có thể chia ra làm 8 nhóm như sau: bài tập sinh thái, toán ADN, toán nhiễm sắc thể, toán lai, toán đột biến gen, toán đột biến NST, toán phả hệ và toán quần thể. Đề thi thường cho bài tập thuộc 5 nhóm sau. Trong các nhóm bài tập này nhóm bài tập đột biến NST (nhất là đột biến số lượng NST), phả hệ và bài tập quần thể đều được vận dụng hiểu biết về lai 1 cặp gen để giải.
Sau đây là vài gợi ý để làm bài về toán lai và vận dụng lai 1 cặp gen trong toán đột biến số lượng NST.
Đối với toán lai
Các em cần nắm vững cách biện luận để nhận ra được quy luật di truyền và thông thạo quy tắc viết giao tử đối với 1 kiểu gen phức tạp (khi bài toán cho phối hợp nhiều quy luật với nhau).
Có thể các em dùng thể thức sau đây để biện luận:
1. Xét riêng từng cặp tính trạng để xác định là do 1 cặp gen quy định hay do 2 cặp gen quy định (nếu đề bài cho thì bỏ qua bước này).
+ Nếu do 1 cặp gen thì phải tìm biết tính trạng trội lặn, gen nằm trên NST thường hay NST giới tính X (gen trên NST X khi 2 phép lai thuận nghịch cho kết quả khác nhau, hoặc có hiện tương di truyền chéo hoặc phân bố kiểu hình khác nhau ở hai giới đực - cái) rồi quy ước gen.
+ Nếu do 2 cặp gen thì phải xác định là có 1 cá thể cho được 4 loại giao tử. Sau đó nêu ra kiểu tương tác gen.
2. Xét chung đồng thời 2 cặp tính trạng để xác định gen quy định loại tính trạng này "nằm riêng" ở cặp nhiễm sắc thể khác hay “nằm chung" trên cùng 1 cặp nhiễm sắc thể so với gen quy định loại tính trạng kia.
Ví dụ: Cơ thể dị hợp kép Aa, Bb
- Nếu cho 4 loại giao tử tỷ lệ bằng nhau hoặc giao tử mang gen lặn ab = 1/4 thì 2 cặp gen đó "nằm riêng"
- Nếu cho 2 loại giao tử tỷ lệ bằng nhau hoặc giao tử mang gen lặn ab = 1/2 thì 2 cặp gen đó "nằm chung" và liên kết hoàn toàn.
- Nếu cho 4 loại giao tử tỷ lệ không bằng nhau hoặc giao tử mang gen lặn ab khác (nhỏ hoặc lớn hơn) 25% thì 2 cặp gen đó "nằm chung" và có hiện tượng hoán vị gen.
Nếu gen "nằm chung" thì phải xác định kiểu gen dị hợp kép thuộc kiểu gen đồng (AB/ab) hay kiểu gen đối (Ab/aB). Nếu có hoán vị gen thì tìm tần số hoán vị gen. Sau cùng là viết sơ đồ lai theo yêu cầu của đề.
Đối với toán đột biến số lượng nhiễm sắc thể
1. Cần thông thạo về thành phần gen và tỷ lệ mỗi loại giao tử hữu thụ (đặc biệt giao tử mang gen lặn)
Chỉ những cây dị bội hoặc đa bội chẵn mới cho được giao tử có sức sống để tham gia thụ tinh (giao tử hữu thụ). Kiểu gen của những cây này gồm 3 gen (ví dụ tam nhiễm Aaa) hoặc 4 gen (ví dụ AAaa).
+ Giao tử hữu thụ của cây tam nhiễm (ví dụ Aaa) gồm loại mang 2 gen: 2/6 Aa, 1/6 aa và loại mang 1 gen: 1/6 A, 2/6 a.
+ Giao tử hữu thụ của cây tứ nhiễm hoặc cây tứ bội (ví dụ AAaa) chỉ gồm loại mang 2 gen: 1/ 6 AA, 4/6 Aa, 1/6 aa.
2. Cách biện luận tìm kiểu gen của cây bố mẹ: có thể qua 3 bước biện luận như sau:
+ Dựa vào tỷ lệ kiểu hình tính lặn ở thế hệ con suy ra tỷ lệ kiểu gen đồng hợp lặn.
+ Phân tích tỷ lệ kiểu gen đồng hợp lặn thành 2 thừa số, mỗi thừa số này là tỷ lệ giao tử mang gen lặn của 1 bên bố hoặc mẹ.
+ Căn cứ vào tỷ lệ giao tử mang gen lặn suy ra kiểu gen có thể có của cây bố mẹ (chú ý đề bài có thể cho điều kiện để giới hạn kiểu gen của bố mẹ).
Hạnh phúc chỉ đến bên bạn nếu bạn biết giữ gìn và trân trọng nó.....!!!!
